خراپ بەکارهێنانی دەسەڵات لە جیهانی ئەمڕۆدا

خراپ بەکارهێنانی دەسەڵات لە جیهانی ئەمڕۆدا 

خراپ بەکارهێنانی دەسەڵات؛ پرسێکی بەربڵاو و ئاڵۆزە، کە کاریگەری لەسەر تاک و کۆمەڵگا هەیە لەسەر ئاستی جیهانی و لێککەوتەکانیشی بەشێوەیەکی زەق لە ئاستی ناوخۆییدا ڕەنگدەداتەوە.

کاتێک ڕوودەدات کە تاکەکان یان دامەزراوەکانی دەسەڵات، کاریگەری، یان کۆنترۆڵی خۆیان بقۆزنەوە بۆ بەدەستهێنانی دەسەڵات و سامان، یان پێگە. زۆرجار لەسەر نانوخوێی ماف و کەرامەت و خۆشگوزەرانی کەسانی دیکە. خراپ بەکارهێنانی دەسەڵات دەتوانێت بە شێوەی جۆراوجۆر دەربکەوێت، لەوانە گەندەڵی حکومەت، هەراسانکردنی شوێنی کار، خراپ بەکارهێنانی سۆشیال میدیا، وێرانکاری ئابووری لە ڕووی وێڵکردنی کرداری، خراپ بەکارهێنانی دامەزراوەیی.

یەکێک لە دەرەنجامە هەرە بەرچاوەکانی خراپ بەکارهێنانی دەسەڵات، وەرینی متمانەیە بە دامەزراوەکان و سەرکردەکان. کاتێک ئەوانەی لە پۆستە دەسەڵاتدارییەکاندان، بەرژەوەندییەکانی خۆیان لە پێشینەی چاکەی گشتی دادەنێن، ئەوە دەتوانێت ببێتە هۆی بێهیوایی و بێمتمانەیی بەربڵاو. ئەمەش دەتوانێت لێکەوتەی دوورمەودای هەبێت. لەوانە کەمبوونەوەی بەشداریکردنی مەدەنی، نائارامی کۆمەڵایەتی و تەنانەت توندوتیژی. جگە لەوەش، خراپ بەکارهێنانی دەسەڵات دەتوانێت نایەکسانی کۆمەڵایەتی و ئابووری بەردەوام بکات و نایەکسانییەکانی هەن گەورەتر بکات و نایەکسانی نوێتریش دروست بکات.

لە شوێنی کاردا، خراپ بەکارهێنانی دەسەڵات دەتوانێت چەندین شێوەی هەبێت، لەوانە قسەی ناشرین، هەراسانکردن و ئیستغلالکردن. کارمەندان لەوانەیە مامەڵەی نادادپەروەرانەیان لەگەڵدا بکرێت، دەرفەتیان لێ زەوت بکرێت، یان ناچار بکرێت لە بارودۆخێکی ناپارێزراودا کاربکەن. ئەمەش دەبێتە هۆی ناڕەحەتی سۆزداری و کەمبوونەوەی بەرهەمهێنان و ژینگەی کارکردنی ژەهراوی. بە هەمان شێوە خراپ بەکارهێنانی سۆشیال میدیا دەتوانێت لێکەوتەی وێرانکەری هەبێت، لەوانە بڵاوبوونەوەی زانیاری هەڵە، قسەی ڕقاوی و هەراسانکردنی ئۆنڵاین.

ئیستغلالکردنی ئابووری جۆرێکی ترە لە خراپ بەکارهێنانی دەسەڵات، کە کۆمپانیاکان یان تاکەکان دەسەڵاتی خۆیان دەقۆزنەوە بۆ ئیستغلالکردنی کرێکاران، بەکاربەران، یان سەرچاوەکان. ئەمەش دەتوانێت پراکتیزەکردنی نادادپەروەرانەی کار، بڕینی نرخ و تێکچوونی ژینگە لەخۆبگرێت. هەروەها خراپ بەکارهێنانی دامەزراوەیی، وەک نەپاراستنی کەسانی لاواز، لەوانەش منداڵان، بەساڵاچووان، یان کۆمەڵگا پەراوێزخراوەکان، نیگەرانییەکی بەرچاوە.

بۆ چارەسەرکردنی خراپ بەکارهێنانی دەسەڵات، پێشخستنی لێپرسینەوە و شەفافیەت و ڕێساکان زۆر گرنگە. بەرپرسیارکردنی ئەوانەی لە دەسەڵاتدان لە کارەکانیان زۆر گرنگە بۆ ڕێگریکردن لە خراپ بەکارهێنان و دڵنیابوون لەوەی کە دەسەڵات بە شێوەیەکی بەرپرسیارانە بەکاردەهێنرێت. ئەمەش دەتوانرێت لە ڕێگەی دامەزراوە بەهێزەکان و میدیای سەربەخۆ و کۆمەڵگەی مەدەنی چالاکەوە بەدەست بهێنرێت. هەروەها شەفافیەت و کراوەیی لە پرۆسەکانی بڕیاردان دەتوانێت یارمەتیدەر بێت بۆ ڕێگریکردن لە خراپ بەکارهێنانی دەسەڵات بە دڵنیابوون لەوەی کە کردارەکان لێپرسینەوە و ڕەوا دەبن.

هەروەها پەروەردە و هۆشیاری گرینگە بۆ ڕێگریکردن لە خراپ بەکارهێنانی دەسەڵات. بە پێشخستنی هاوسۆزی و ڕێزگرتن و بیرکردنەوەی ڕەخنەگرانە، دەتوانین کلتوورێک دروست بکەین کە بەهای لێپرسینەوە و شەفافیەت و هاوسەنگی بدات. جگە لەوەش، بەهێزکردنی کۆمەڵگا پەراوێزخراوەکان و پێشخستنی هەمەجۆریی و گشتگیری دەتوانێت یارمەتیدەر بێت بۆ کەمکردنەوەی خراپ بەکارهێنانی دەسەڵات لەڕێگەی دڵنیابوون لەوەی کە دیدگا جۆراوجۆرەکان نوێنەرایەتی دەکرێن و بەهایان پێدەدرێت.

دواجار خراپ بەکارهێنانی دەسەڵات، پرسێکی ئاڵۆز و فرەلایەنەیە کە پێویستی بە ڕێبازێکی هەمەلایەنە هەیە بۆ چارەسەرکردن. بە پێشخستنی لێپرسینەوە و شەفافیەت و ڕێساکان و بە بەهێزکردنی تاک و کۆمەڵگاکان، دەتوانین کۆمەڵگایەکی دادپەروەرانەتر دروست بکەین، کە دەسەڵات بە شێوەیەکی بەرپرسیارانە و بۆ چاکەی گەورەتر بەکاربهێنرێت. لە کۆتاییدا ئەوە کاری هەموومانە کە دان بە خراپ بەکارهێنانی دەسەڵاتدا بنێین و کار بکەین بۆ دروستکردنی جیهانێک کە دەسەڵات بە دەستپاکی و لێپرسینەوە و شەفافیەتەوە جێبەجێ بکرێت.

ئاشنا ئەمیر بارزانی

21.10.2025